De heldenreis is misschien wel de meest beroemde plotstructuur: iedereen kent wel een verhaal die deze structuur volgt.
De heldenreis is bedacht door Joseph Campbell, een Amerikaanse literatuurwetenschapper met een specialisatie in vergelijkende mythologie en religie. Volgens Campbell is de heldenreis een universele structuur die voorkomt in mythes en verhalen over de hele wereld. In het kort gaat het over een held die de wereld in trekt, diverse uitdagingen en obstakels moet overwinnen, en terugkeert als hernieuwd persoon.
De reis van de held is een ideale plotstructuur voor een historische roman. Het verleden zit immers vol met helden die obstakels moeten overwinnen: of dat nou een Griekse held is die zich moet bewijzen tegenover de goden, of een koning die met zijn leger oprukt om zijn rijk te bevrijden van ketters en ander gespuis.
De 12 stappen van de heldenreis
De lange versie van heldenreis bestaat uit twaalf stappen:
- De gewone wereld: dit is de wereld zoals hij is voor het avontuur begint. Het startpunt van het verhaal.
- De oproep tot avontuur: De held wordt gevraagd of uitgedaagd om op reis te gaan om een bepaald doel te bereiken.
- De weigering: De held weigert in eerste instantie om op reis te gaan, vaak vanwege angst of twijfel.
- Het ontmoeten van een mentor: De held ontmoet een mentor die hem of haar helpt om de uitdaging aan te gaan en bijstaat tijdens de reis.
- Het accepteren van de oproep: De held overwint uiteindelijk zijn angst of twijfel en besluit om op reis te gaan.
- De beproevingen: De held ondergaat een aantal uitdagingen en moet tal van beproevingen doorstaan, waarbij hij geholpen wordt door vrienden en mentoren.
- De donkerste diepte: De held wordt geconfronteerd met zijn grootste angsten of twijfels. Dit is essentieel om te overwinnen en kan een keerpunt zijn voor de held.
- De ultieme beproeving: De held wordt geconfronteerd met de grote uitdaging of beproeving waarvoor hij oorspronkelijk vertrokken was.
- De overwinning: de held overwint en bereikt het doel waarvoor hij zijn thuis heeft verlaten.
- De terugreis: de held keer terug naar huis.
- De ontwikkeling: de held ondergaat een soort renaissance of transformatie door de dingen die hij of zij heeft meegemaakt tijdens de reis.
- De verkregen wijsheid: De held gebruikt de inzichten, vaardigheden en kennis die verworven zijn tijdens de reis om de problemen in zijn (nieuwe) leven op te lossen.
De reis van de held – een historisch voorbeeld
Een mooi voorbeeld van de Heldenreis is het verhaal van Sundiato, de stichter van het Koninkrijk Mali in de twaalfde eeuw.
Sundiata was de zoon van de Ghanese koning Naré Maghann Konaté, maar desondanks zijn koninklijke afkomst was hij erg verlegen. Bovendien was hij fysiek zwak – volgens sommige overleveringen liep hij zelfs mank. Sundiata had dan ook moeite om de verwachtingen die men van hem had waar te maken, wat hem onzeker maakte en hem klein liet voelen. (Stap 1: De gewone wereld)
Maar dan hoort Sundiata van een profetie over hem. Hij kan zijn oren nauwelijks geloven, maar volgens de eeuwenoude profetie is het zijn lot om een eigen koninkrijk te stichten in Mali. (Stap 2: De oproep tot avontuur)
Sundiata weigert. Hij is bang, hij is onzeker, hij durft niet. Veel liever blijft hij binnen de veilige muren van het paleis, waar mensen weliswaar over hem fluisteren en hem spottend nakijken, maar waar hij tenminste wel veilig is. Bovendien: iedereen weet toch dat hij zwak is? Hoe kan hij nou geschikt zijn om een koninkrijk te stichten en te heersen? Zelf zijn eigen paard luistert niet naar hem, laat staan dat hij een heel rijk moet besturen. (Stap 3: De weigering)
Maar dan ontfermd zijn moeder zich over hem: Sogolon. Ze is een bijzondere vrouw die veel om haar zoon geeft – want is het niet juist het kind dat buiten de kudde valt die het meest bijzonder blijkt te zijn? Voor Sogolon klinkt de profetie helemaal niet vreemd en ze weet zeker dat haar zoon bestemd is voor grootse dingen. (Stap 4: de mentor)
Sogolon vertelt verhalen over heersers die opgeklommen zijn uit het niets, over het volgen van je hart, over in opstand komen tegen mensen die je klein houden. Ze helpt Sundiata zelfs met behulp van magie om te lopen als een koning. Met nieuwgevonden moed besluit Sundiata om te vertrekken en zijn koninkrijk te gaan stichten. (Stap 5: De acceptatie)
Onderweg ontmoet hij bondgenoten die hem steunen, zoals de krijger Balla Fasséké. Sundiata verzamelt een sterk leger dat steeds meer naar hem opkijkt. Hij verzint slimme listen om de vijand op het slagveld te verslaan, om grote rivieren over te steken en om de bevolking voor zich te winnen. Zelfs de kwaadaardige magiër Soumaoro Kanté weet hij, met behulp van Sogolon, een paar keer om de tuin te leiden. (Stap 6: De beproevingen)
Sundiata komt in de buurt van Mali, waar hij volgens de profetie zijn rijk zal stichting. Maar dan is Soumaoro Kanté hem te slim af. De magiër vestigt zijn eigen koninkrijk in het gebied en steelt zo min of meer het koninkrijk. Sundiata wordt hierdoor geconfronteerd met zijn diepste angsten en onzekerheden: is hij eigenlijk wel wijs genoeg om te heersen? Waarom heeft hij Soumoaro niet weten te dwarsbomen? Hij had dit toch moeten voorzien? Hij merkt zelfs dat zijn been weer begint te slepen. (Stap 7: De donkerste diepten)
Maar dan weet Sundiata zichzelf te herpakken met behulp van de mensen om hem heen. Zijn moeder drukt hem op het hart hoe bijzonder hij is, Balla vertelt hem hoe goed hij het doet op het slagveld, en de bevolking kijkt naar hem op. En was de profetie niet glashelder? Sundiata leidt zijn leger in een beslissende veldslag tegen Soumaoro, waar hij het moet opnemen tegen de magiër. (Stap 8: De ultieme beproeving)
Na een lang en uitputtend gevecht lukt het Sundiata dan eindelijk om Soumaoro te verslaan en kan zo eindelijk zijn eigen rijk stichting in Mali. Hij wordt de eerste heerser van het Koninkrijk Mali. (Stap 9: De overwinning)
In de klassieke heldenreis zou Sundiata terugkeren naar huis, maar hij heeft zijn nieuwe thuis gevonden in Mali en blijft daar. (Stap 10: De terugreis, wijkt dus eigenlijk wat af)
Sundiata is van een verlegen en gehandicapt kind veranderd in een wijze en rechtvaardige heerser, die zich bewezen heeft op het slagveld en zich bekommerd om zijn bevolking. (Stap 11: De ontwikkeling)
Dankzij alle kennis die hij heeft opgedaan tijdens zijn reis, weet Sundiata zijn koninkrijk op te laten bloeien tot een centrum van handel, wetenschap en kunsten. Hij zorgt voor veiligheid, vrede en stabiliteit in zijn rijk. (Stap 12: De verkregen wijsheid)
Meer leren over plotstructuren in historische fictie?
In Hoe schrijf je historische fictie? leer je over allerlei plotstructuren die houvast geven tijdens het schrijven van jouw verhaal. Ook worden verschillende plottypes besproken – want historische fictie laat zich eigenlijk heel goed combineren met andere genres. Wat dacht je dan een historische detective? Of een historische coming of age?
